BERLINAALTJE 4. Wolf Biermann - Eénmansinstituut

 

      BERLINAALTJES

4. Wolf Biermann - Eénmansinstituut

 

Wolf Biermann is een instituut in Oost en West. Een éénmansinstituut. Wolf Biermann is het enige éénmansinstituut in Duitsland.

Notoir communist én terzelfdertijd verbeten dissident tegen het voormalige D.D.R.-regime. Een spagaat waar ook Berthold Brecht, dichter en toneelschrijver (o.m. Mutter Courage, Dreigroschenoper) mee geconfronteerd werd.

Wolf Biermann – de protestzanger met vitrioolscherpe teksten en radde tong. Hij was dermate populair in de voormalige D.D.R. dat zelfs het regime hem niet durfde aan te pakken, laat staan te arresteren.

Een rastalent. Biermann sprak reeds in 1950 als 13-jarige (!), 800 jongeren van de ‘Thälmann-Pionieren’ toe op een Jeugdcongres in Oost-Berlijn.

 

En toen reeds gaf hij blijk van zijn aversie voor elke vorm van totalitarisme, door de weigering met zijn jeugdgroep in ganzenpas voor de D.D.R-gezagsdragers op te marcheren.

In 1954 verliet hij als 17-jarige de ouderlijke woonst in Hamburg en trok naar de D.D.R., gedreven door zijn ideeëngoed.

Hij werd met open armen ontvangen, en al spoedig werd zijn fenomenaal talent onderkend - ook door de culturele scene in Oost-Berlijn.

Vrij vlug ontwikkelde hij zich evenwel tot dé luis in de D.D.R.-pels.

Hij kon zich niet verzoenen met het autoritair karakter van het regime, het beperken van de vrije meningsuiting, de paranoïde houding van de Stasi, en de willekeurige arrestaties.

Biermann stond voor een socialisme mét democratische vrijheden, en kwam hier luidkeels voor uit – op het podium als protestzanger, en in zijn publicaties als dichter en toneelschrijver. 

Dit werd door het regime niet in dank afgenomen, en beschouwd als ‘Staatsfeindig’, staatsvijandig.

Continu stond voor zijn woonst in de Chausseestrasse 131 in Berlijn een Wartburg van de Stasi.  Ontelbare malen werd zijn woning doorzocht in zijn afwezigheid. Afluisterapparatuur werd geïnstalleerd in zijn appartement. Zijn post werd grondig doorzocht.

Biermann besefte dit alles maar al te goed. Maar zwijgen deed hij niet - het regime uitdagen deed hij des te meer.

Beluister eens zijn ‘Stasi-Ballade’ uit 1967, waarin hij de gevreesde Stasi met een bijtend sarcasme in zijn hemd zet, en u beseft hoevér Biermann ongestraft kon gaan:

Menschlich fühl' ich mich verbunden
Mit den armen Stasi-Hunden
Die bei Schnee und Regengüssen
Mühsam auf mich achten müssen
Die ein Mikrophon einbauten
Um zu hören all die lauten
Lieder, Witze, leisen Flüche
Auf dem Klo und in der Küche
Brüder von der Sicherheit
Ihr allein kennt all mein Leid

Menselijk voel ik medelijden

Met die arme Stasihonden

Die bij sneeuw- en regenvlagen

Moeizaam mij in het oog moeten houden

Die een mikrofoon installeerden

Om te horen al die luide

Liederen, grollen, vloeken

Op de pot en in de keuken

Broeders van de (Staats)zekerheid

U alleen kent al mijn smart

 

Met eenzelfde bijtend sarcasme als in bovenstaande ballade, hing hij bij het verlaten van zijn appartement een briefje aan de deur met een kindertekening en in koeien van letters:

“Guten Tag, Ihr armen Schweinehunde. Biermann”.

 

Tot provocatie en ergernis van de Stasi-agenten belast met de huiszoeking(en). Vertaling zal wel overbodig zijn.

Biermann kreeg een publicatieverbod én een verbod nog verder op te treden. ‘Kaltgestellt’ noemen ze dit hier.

Het regime kreeg er evenwel geen vat op.  Wolf Biermann was intussen zó populair dat men hem niet meer durfde aan te pakken.

Op 1 mei 1966 kreeg hij het bezoek van Joan Baez, die ’s avonds een concert gaf in Berlijn.  Wolf Biermann bracht haar enkele van zijn liederen, Joan Baez nodigde hem uit op haar concert.

Dit was buiten de Stasi gerekend, die Biermann de toegang tot de zaal ontzegde.

Slechts een dreiging van Joan Baez om niet op te treden zolang Biermann geen toegang kreeg, deed de Stasi overstag gaan.

 

Uiteindelijk opteerde het D.D.R-bewind voor een uitwuifscenario ‘avant la lettre’: Wolf Biermann kreeg in 1976 een onverhoopte toelating om op concerttournee in West-Duitsland te gaan. 

Eenmaal buiten, kon hij evenwel niet meer terug:  zijn inreisvisum werd ingetrokken. ‘Ausbürgerung’ noemden ze dit hier, met een knal van een understatement.

Drie dagen eerder, op 13 november 1976, gaf hij nog een iconisch geworden concert in de Sporthalle van Keulen voor duizenden aanwezigen.

 Biermann getuigde later hoe het verbod tot terugkeer hem pal in het gezicht raakte: hij voelde zich ‘ausgesungen und ausgedichtet’.

Hij had evenwel niet gerekend op de stroom van acties en steunbetuigingen die dit alles teweegbracht – ook in de D.D.R., waar een protestpetitie werd ondertekend door tientallen intellectuelen en kunstenaars.

Het regime had zijn hand overspeeld.

De ‘Ausbürgerung’ van Biermann wordt door veel historici beschouwd als een breekpunt.  De ARD-correspondent in Oost-Berlijn beschouwde dit als “ der Anfang vom Ende der D.D.R.”.  Het begin van de neergang.

Wat uiteindelijk de vérre aanloop was tot de val van de Muur op 9 november 1989.

 

Bierman was niet alleen een progressieve dichter, toneelauteur en protestzanger, maar ook een notoir pacifist. Geen pacifist vanuit de luie stoel, zoals zijn vriend Robert Havemann het verwoordde, maar een activist die het kwaad bij de wortels wilde uitroeien. 

Beluister zijn anti-oorlogslied ‘Soldat, Soldat’.

Soldat, Soldat, die Welt ist jung

Soldat Soldat, so jung wie du

Die Welt hat einen tiefen Sprung

Soldat, am Rand stehst du

Soldat Soldat in grauer Norm

Soldat Soldat in Uniform

Soldat Soldat, dein Angesicht

Soldaten sehn sich alle gleich Lebendig und als Leich

 

Soldaat, soldaat, de wereld is nog jong

Soldaat, soldaat, zo jong als jij

De wereld heeft een diepe barst

Soldaat, aan de rand sta jij

Soldaat, soldaat met grauwgrijs als Norm

Soldaat, soldaat, in uniform

Soldaat, soldaat, jouw aanblik

Soldaten zijn allen gelijk, levend of als lijk [1]

 

De wereld heeft nood aan vele Wolf Biermanns, die zich niet de mond laten snoeren door zij die menen zich te moeten manifesteren door middel van geweld, terreur, bedrog en misleiding.

Er kan alleen maar vastgesteld worden dat de boodschap van Wolf Biermann spijtig genoeg niets aan actualiteit heeft ingeboet.

Berlijn, 10 oktober 2023.

---

[1] (Niet altijd degelijke) vertalingen van de volledige liederen zijn ook te vinden op internet. Het concert in Keulen is te bekijken/beluisteren op YouTube.