BERLINAALTJE 2. De waarheid heeft vele gezichten. Vier verhalen.

 

                                                                                                                               

BERLINAALTJES

                                             2.     De waarheid heeft vele gezichten.

Vier verhalen

 

Tijdelijk gaan wonen in Berlijn biedt nieuwe perspectieven.  Vanuit de ijdele maar aangename illusie even ‘Berliner’ te zijn, wordt deelgenomen aan het stadsleven buiten het toeristisch circuit, en zijn er contacten en gesprekken waar je als toerist normaliter niet de tijd voor neemt of de kans toe krijgt.

Vier verhalen. Eénzelfde item: leven en overleven in een ooit verdeelde stad.

 

Vrijdag 8 september - Alt Treptow, Mauerweg

Een bejaarde vrouw met rollator, op wandel in een van de groenzones aangelegd in de voormalige Muurzone.

Zij woonde steeds in de wijk Alt Treptow. Van 1961 tot 1989 was dit vlakbij de Muur aan D.D.R.-zijde.

Zij verhaalde hoe moeilijk de eerste jaren na 1945 waren toen het aan alle basisbehoeften ontbrak.

Hoe honger geleden werd.

Hoe alles weggehaald werd en op transport werd gezet naar de toenmalige Sovjet-Unie: niet alleen alles’ wat poten en oren had’.  Maar ook volledige machineparken.

Hoe op die wijze de aan de Sovjets toegewezen sector volledig werd ontmanteld.

Hoe de schaarste een bewuste tactiek leek van Stalin: wie honger lijdt is gewillig.

En ook hoe de Muur vanaf 1961 haar dagelijkse leefwereld doormidden sneed.

 

Zaterdag 16 september – Schöneberg, wekelijkse markt Winterfeldtplatz

Een marktkraam met een opvallend aanbod dameskledij in mooie stoffen en van originele snit.

Gaby Gond, ‘bijna James Bond’ verduidelijkt ze, 75 jaar jong, bleek niet te beroerd om haar verhaal te doen in volle marktgebeuren.

Afkomstig van Nordrhein-Westfalen - zeg maar het Ruhrgebied - was zij een jonge twintiger toen in 1970 een promo-bus uit Berlijn het marktplein van haar dorp kwam opgereden om jongeren te overtuigen naar Berlijn te komen.

Dat was in die jaren allerminst een evidentie: velen zagen het niet zitten om in een door de Muur omsloten stad te gaan wonen.

Bovendien leefde in die jaren bij velen nog de vrees dat de Sovjet-Unie zou pogen de klok terug te draaien en West-Berlijn te annexeren.

Jong en onvervaard als ze was, wipte ze evenwel op de kar - die dus een bus bleek te zijn - en kwam naar Berlijn.

Ze verhaalt enthousiast over die wilde jaren in het West-Berlijn van de jaren ’70. De volledige vrijheid-blijheid.

Alles leek mogelijk.  Alles wàs ook mogelijk, en de alternatieve scene draaide op volle toeren.

Het leven in het West-Berlijn van die tijd was ook goedkoop. Er was niet veel nodig om rond te komen.

Vanaf ’86-’87 waren er geruchten over de economische moeilijkheden van de D.D.R.

De avond van 9 november 1989 zat ze met vrienden in een ‘Kneipe’, toen plots op de radio werd omgeroepen dat er een opening was gemaakt in de Berlijnse Muur.

Dit stuitte aanvankelijk op ongeloof: hoewel er een aantal voortekenen waren geweest, had niemand het zó vlug verwacht.

Oost en West stroomden door de opening in elkaar over. ‘Wir liefen vier Tage besoffen’, specificeerde ze met twinkelende ogen - en ze leek er nog steeds deugd van te hebben.

Daarna kwam de ontnuchtering – letterlijk en figuurlijk.  De voormalige ‘Ossies’ beleefden moeilijke tijden: fabrieken werden gesloten, er was een hoge werkloosheid, en voor veel voormalige Oost-Duitsers waren de zekerheden aan diggelen geslagen.

Het leven werd voor eenieder systematisch duurder.

Als alleenstaande met twee kinderen, had zij al die jaren haar marktkraam naast een vaste job.

Zij is thans 75 en komt niet rond met haar ‘Rente’ - een pensioentje van 800 €, maar met een huurlast van 1100 €.

Zij ziet zich dan ook genoodzaakt nog 10 jaar verder de markt te doen met haar ontwerpen, net zoals zij de voorbije 41 jaar deed. ‘Dan zal ik 85 zijn’, zegt ze met een ironische glimlach.

Wel zal zij eventueel beroep kunnen doen op een ‘Wohnungszulage’ van het ‘Sozialamt Berlin’ voor de huur, zo haar inkomen haar op een bepaald ogenblik niet zou toelaten verder enigszins decent te leven.

Enige verbittering borrelt toch op bij deze uitermate energieke én assertieve dame, bij de vaststelling dat haar inkomen uit beroepsarbeid altijd gemiddeld 20% lager lag dan dit van haar mannelijke collega’s.

Zij heeft ook geen goed woord over voor het actueel grootstedelijk beleid, waar veel geld wegvloeit naar voor haar ondoordachte projecten.

 

Zondag 17 september – Kirche St. Peter & Paul auf Nikolskoe - 18u30

Afscheidsconcert van pianiste Katharina Böttcher, in deze prachtige kerk met ruim zicht op de Havel.

Katharina Böttcher is opgegroeid in de voormalige D.D.R. waar zij haar muzikale studies deed.

Als jongere werd zij niet toegelaten tot het ‘Abitur’, vergelijkbaar met onze humaniora, wegens het gebrek aan loyauteit van haar ouders tegenover het D.D.R.-regime.

Dit was in haar geval niet onoverkomelijk, gezien zij toch een muzikale opleiding voor ogen had.

Maar was een zeer bittere ervaring.

Gevlucht naar het westen, keerde zij na ‘de Wende’ terug, en liep de directrice tegen het lijf van de school waar zij destijds geweigerd werd.

Zij kon er zich ook na al die jaren, niet toe bewegen om een gesprek aan te gaan.

 

Zondag 17 september – Kirche St. Peter & Paul auf Nikolskoe - 18u45

Amper enkele ogenblikken later een ontmoeting van een gans andere orde op de aangeboden drink na het concert.

Bruingebrand, open gezicht, kraaknet wit hemd en een veelkleurig jakje.  Een mr. Feelgood-type.

Onze gesprekspartner was 29 toen de Muur in 1989 viel, en groeide op in de D.D.R.

Hij hield er geen slechte gevoelens aan over.  Medische verzorging was uitstekend. Het onderwijs was zeer goed en kosteloos.  Zo kon Angela Merkel als domineesdochter toch een universitaire opleiding volgen. ‘Kosteloos’, benadrukt hij tot driemaal toe.

Hijzelf kon na een opleiding als luchtverkeersleider aan de slag.

De opening van de Muur op 9 november 1989 was aanvankelijk een kentering.  Door de ‘Wessies’ werd hij vanuit de hoogte bekeken. Hij kon aanvankelijk niet langer autonoom werken. Een opleiding in de D.D.R. werd als kwalitatief minderwaardig beschouwd.

Alles veranderde toen het eerste Russische militair vliegtuig landde na de Wende. Rusland was immers tot in 1998 militair aanwezig in Berlijn.

Zijn westerse collega’s spraken geen half woord Russisch. Hij sprak het vloeiend.  Hierdoor kwam hij weer op het voorplan. Sindsdien voelde hij ook zijn professionele kwaliteiten naar waarde geschat.

Uit zijn relaas blijkt geen bitterheid.  Maar hij oordeelt dat ‘het Westen’ niets begrijpt van het voormalige Oostblok, en dat de Duitse politici - anders dan de vorige generaties - er ook geen enkele voeling meer mee hebben.

Merkel was de laatste grote politica die moeite deed om het Oostblok te begrijpen.  Zij sprak als voormalige D.D.R.-burger vloeiend Russisch, en maakte als studente diverse trektochten in de toenmalige Sovjet-Unie.

Zij was ook de laatste die steeds weer moeite deed om tot een dialoog te komen met het Kremlin.

 

Verder verwijst onze gesprekspartner naar de uitgestoken hand van Poetin bij zijn bezoek in oktober 2016 aan de ‘Bundesrat’ in Berlijn.

Het Westen heeft naar zijn mening, de hand niet gegrepen. Het Westen had met wat méér voeling de huidige crisis wellicht kunnen voorkomen.

Onze gesprekspartner pleit dan ook voor een hernieuwde dialoog op basis van gelijkwaardigheid.

 

 

Vier verhalen. Vier waarheden…

Alle verhalen zijn de moeite waard om genoteerd te worden, in een poging de geschiedenis te reconstrueren aan de hand van getuigenissen uit het alledaagse leven.

 En in een poging te begrijpen wat het leven in een ooit verdeeld land kan betekend hebben.

Deze reconstructie kan er nooit toe leiden om vanuit de luie zetel het gedrag van de gewone man/vrouw in zwartwit-termen te beoordelen, laat staan te veroordelen.

 De meesten onder ons hebben nimmer in een oorlogssituatie geleefd. Niemand van ons leefde ooit onder een autoritair regime.

 Niemand van ons weet dan ook hoe hij/zij zélf zou gehandeld hebben in dergelijke situatie.

Enkel zij die het meemaakten hebben recht van spreken.

Laat ons hen beluisteren zonder te veroordelen. Maar laat ons de lessen trekken uit hun verhalen, die élk hun kern van waarheid bevatten.

 

Berlijn, 23 september 2023